Αρχαία Αξός

Ο Αρχαιολογικός Χώρος της Αξού:

• Περίοδος Κατασκευής: Η Αξός κατοικούνταν από τη Νεολιθική περίοδο (7000-3000 π.Χ.) μέχρι τη Ρωμαϊκή περίοδο.
• Τοποθεσία: Η Αξός βρίσκεται στην Κρήτη, στην περιοχή Μυλοποτάμου, στις βόρειες πλαγιές του Ψηλορείτη.
• Διαστάσεις: Η αρχαία πόλη είχε σημαντική περίμετρο. Σημειώνεται ότι ο Πτολεμαίος Φιλοπάτωρ έχτισε ένα τείχος γύρω από την πόλη που εκτεινόταν σε μήκος 80 σταδίων* (*Ένα στάδιο ήταν μια αρχαία ελληνική μονάδα μέτρησης μήκους, περίπου ίση με 185 μέτρα. Έτσι, το τείχος είχε συνολικό μήκος περίπου 14,8 χιλιόμετρα).
• Ιστορική Σημασία: Η Αξός ήταν μία από τις σημαντικότερες πόλεις της αρχαίας Κρήτης. Είχε το δικό της νόμισμα και ήταν μέλος του Κρητικού Κοινού (μιας συνομοσπονδίας κρητικών πόλεων). Η πόλη ήταν γνωστή για τα ισχυρά τείχη και την ακρόπολη της. Ήταν επίσης η γενέτειρα του φιλοσόφου Μύσωνα, ενός από τους Επτά Σοφούς της Ελλάδας. Η Αξός είχε τους δικούς της νόμους και πολιτικό σύστημα και ήταν ενεργό μέλος του Κρητικού Κοινού. Η πόλη ήταν επίσης γνωστή για το ιερό του Δικταίου Διός.
• Τρέχουσα Κατάσταση: Σήμερα, σώζονται μόνο λίγα ερείπια της αρχαίας πόλης. Μερικά από τα σημαντικότερα ευρήματα του χώρου, όπως αγάλματα του Μάρκου Αυρήλιου και του Τραϊανού, φιλοξενούνται στο Αρχαιολογικό Μουσείο Ηρακλείου.

Ο Βενετός περιηγητής Franciscas Barotti ήταν ο πρώτος που επισκέφθηκε την Αξό το 1557 μ.Χ. και δημοσίευσε μία από τις περίπου 60 επιγραφές που σώζονται σήμερα. Σε πιο πρόσφατους χρόνους, οι Pashley (1834), Spratt (1851-53), και Thenon (1857) ήταν οι πρώτοι που ανακάλυψαν τα αρχαία ερείπια της, παρέχοντας πληροφορίες και κεντρίζοντας το ενδιαφέρον όλων όσων αργότερα την μελέτησαν, όπως οι Hassoulier (1879), Halbett, Desaqetis (1899, 1900), Tarammelli, και άλλοι.

Από την εποχή του Ηροδότου μέχρι σήμερα, το όνομα του χωριού βρίσκεται σε γραπτά κείμενα, επιγραφές και νομίσματα σε διάφορες μορφές, όλες όμως βασίζονται στο “Αξός”, το όνομα που διατηρεί το χωριό μέχρι και σήμερα.

Η μορφή “Οαξός” δίνεται για πρώτη φορά από τον Ηρόδοτο από τον 5ο αιώνα π.Χ.: “Εστί δε Οαξός Κρήτης, ένθα Ετέαρχος εβασίλευσε” και παρακάτω: “εόντος εν Οάξωι Θεμίσωνος του Θηραίου εμπόρου”. Η ίδια μορφή διατηρείται αργότερα, κατά χρονολογική σειρά, από τον Ξενίωνα, τον Ηρωδιανό και τον λεξικογράφο Στέφανο Βυζάντιο. Ο τελευταίος, ο οποίος διασώζει και τη μορφή Αξός, σημειώνει: “Οαξός, πόλις Κρήτης, ου πόρρω Ελευθέρνης, κατά Ξενίωνα, από Οάξου, υιού Ακακαλλίδος, θυγατρός Μίνωος”. Η ίδια μορφή απαντάται και σε διάφορες επιγραφές, όπως στην Αθήνα, στους Δελφούς, στη Δήλο, στη Μίλητο και στη Τεγέα.

Η μορφή “Οαξις” δίνεται από τον Απολλώνιο τον Ρόδιο και τους Λατίνους συγγραφείς Servius, σε σχόλιο στα Bucolica του Βιργιλίου όπου αναφέρεται στον Varro και σημειώνει “Oaxes, (retae, a quo civitas Oaxia)” (Οάξεις, ποταμός της Κρήτης, από τον οποίο η πόλη Οαξία), και Vilius Sequester.

Η μορφή “Οαξιος” απαντάται στον Ιερκολή ενώ οι μορφές Φάβιος και Φαιόν απαντώνται από τις αρχές του 3ου αιώνα π.Χ. α) σε επιγραφές, όπως στους Δελφούς (μαζί με τη μορφή Οαξός) στην απάντηση της Αξού σε επιστολή των Αιτωλών, στην πρώιμη 3ου αιώνα π.Χ. Γόρτυνα (Κρήτη) της ίδιας περιόδου και της ίδιας της Αξού και β) σε νομίσματα της πόλης.

Τέλος, η μορφή “Αξός” εμφανίζεται επιγραφικά στους Δελφούς, στη Μίλητο και στην Καρχαία, πόλη της Κέας (Τζια), στον 3ο αιώνα π.Χ. στον Ορχομενό, στις αρχές του 1ου αιώνα π.Χ., στη Γόρτυνα της Κρήτης, σε συνθήκη με τον Ευμένη, τον 1ο αιώνα π.Χ., και σε νομίσματα της ίδιας της Αξού, του 1ου αιώνα π.Χ., για πρώτη φορά.